พิธีสวดอภิธรรม
การสวดพระอภิธรรมศพ ภาษาชาวบ้านที่สามารถเข้าใจได้ง่ายหมายถึง การสวดหน้าศพ ซึ่งถือเป็นพิธีที่สำคัญอีกส่วนหนึ่งในงานฌาปนกิจศพ การสวดอภิธรรมอยู่คู่กับคนไทยมาช้านาน โดยการสวดอภิธรรมตามวิถีพุทธในเมืองไทยนั้นเริ่มมีมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา โดยเชื่อกันว่าวิธีนี้จะเป็นการแสดงความรักและความกตัญญูต่อผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว ในปัจจุบันการสวดอภิธรรมได้กลายเป็นส่วนหนึ่งของพิธีการ แต่ก่อนที่จะทราบถึงรายละเอียดของพิธีสวดอภิธรรม เราควรทำความเข้าใจความหมายของคำว่า ‘อภิธรรม’ กันก่อน โดยแท้จริงแล้วคำว่าอภิธรรมนั้นมีความหมายอยู่ 2 อย่าง ในความหมายแรกจะหมายถึงธรรมอันยอดเยี่ยม ซึ่งถือเป็นเนื้อหาแก่นแท้ของพุทธศาสนาที่ได้ทำการสรุปออกมา ส่วนความหมายที่สองจะหมายถึงการขยายธรรมคำสอนจากสุตันตปิฎก โดยถือเป็นธรรมขั้นสูง ซึ่งคนธรรมดาอาจจะเข้าถึงและทำความเข้าใจได้ยาก
พิธีสวดอภิธรรมนั้นทำเพื่ออะไรและมีความสำคัญอย่างไร
การสวดอภิธรรมมักจะอยู่คู่กับการจัดพิธีงานศพ แต่หากย้อนกลับไปในอดีต พระพุทธเจ้าได้ทรงแสดงพระอภิธรรม 7 คัมภีร์ เพื่อตอบแทนพระคุณของมารดาในชั้นดาวดึงส์ ซึ่งจัดเป็นสวรรค์ชั้นกลาง ทำให้เทวดาชั้นสูงกว่าหรือชั้นต่ำกว่าก็สามารถฟังธรรมะได้ ด้วยเหตุนี้จึงทำให้เทวดาทั้งหลายบรรลุธรรมพร้อมกัน ตามพุทธประวัติบอกไว้ว่าพระพุทธเจ้าทรงแสดงธรรมเป็นเวลา 3 เดือนหรือเทียบเท่ากับ 1 พรรษา
ในปัจจุบันพระสงฆ์จะสวดอภิธรรมในงานศพ เพื่อเป็นการสอนให้เห็นถึงแก่นแท้ของชีวิต โดยปรมัตถธรรมแท้จริงแล้ว ชีวิตประกอบด้วยธรรมชาติ 2 ส่วน ได้แก่ รูปซึ่งหมายถึงร่างกาย โดยมีธรรมชาติ 4 อย่างเป็นองค์ประกอบได้แก่ธาตุ 4 หรือ ดิน น้ำ ลม ไฟ อีกส่วนหนึ่งคือ นามหรือจิต หรือที่เราคุ้นเคยกันดีอย่างขันธ์ 5 อันได้แก่ เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ ดังนั้นการที่พระสงฆ์สวดอภิธรรมจึงเป็นการเผยถึงสัจธรรมแห่งชีวิตตามธรรมชาติ ทำให้ญาติมิตรรวมถึงผู้ร่วมงานศพได้มองเห็นว่าสังขารนั้นมีความเสื่อม เข้าถึงความเป็นจริงในชีวิตอย่างเป็นธรรมชาตินั่นเอง
ข้อควรรู้เกี่ยวกับการสวดอภิธรรมในงานศพ
- ระยะเวลาในการสวดอภิธรรม โดยทั่วไปการสวดอภิธรรมศพมักจะกำหนดตามความสะดวกของญาติและครอบครัว โดยสามารถสวด 1 คืน 3 คืน 5 คืน หรือ 7 คืนก็ได้แล้วแต่เจ้าภาพตัดสินใจ นอกจากนี้ยังสามารถจัดการสวดพระอภิธรรมหลังจากทำบุญ 7 วันไปแล้วสัปดาห์ละ 1 วัน จนครบ 100 วันก็ได้เช่นกัน หากผู้เสียชีวิตมีญาติและคนรู้จักเยอะ ก็อาจจะมีการสวดอภิธรรมจำนวนหลายวันได้ ส่วนระยะเวลาในการสวดอภิธรรมนั้นส่วนใหญ่ตามธรรมเนียมจะใช้เวลาราวๆ 1 – 2 ชั่วโมง
- เจ้าภาพที่จัดงานต้องเตรียมการอะไรบ้าง ตามหลักแล้วหลังจากที่ทราบหมายกำหนดการที่แน่นอน ก็ควรแจ้งตารางการสวดอภิธรรมให้แก่แขกที่จะมาในงานได้ทราบ โดยทั่วไปการสวดอภิธรรมศพมักจะจัดตั้งแต่วันที่ตั้งศพเป็นต้นไปทุกคืน (บางงานอาจจะแจกของชำร่วยงานศพในงานสวดอภิธรรมให้บางคนเลย เนื่องจากคนๆนั้นอาจไม่ว่างมาในวันงานฌาปนกิจจริงๆ)
- การนิมนต์พระ เป็นหน้าที่ของทางเจ้าภาพที่จะต้องดำเนินการนิมนต์พระ ตามประเพณีนิยมจะนิมนต์พระสวดอภิธรรมจำนวน 4 รูป โดยสวด 4 จบ ปกติจะเริ่มสวดตั้งแต่เวลา 19.00 น.
- การเตรียมของจำเป็นในพิธี การสวดอภิธรรมมีสิ่งของที่ต้องเตรียมหลายส่วนได้แก่ เครื่องบูชาพระธรรม แจกัน ดอกไม้ ธูปเทียน พัดรองที่เกี่ยวกับงานอวมงคล 4 เล่ม เครื่องไทยธรรมและผ้าสบง เพื่อถวายพระสวดอภิธรรมและบังสุกุลให้ผู้เสียชีวิต
- พิธีกร เนื่องจากขั้นตอนของการฌาปนกิจ ซึ่งรวมถึงการสวดอภิธรรมนั้นค่อนข้างมีลำดับขั้นตอนและใช้เวลาพอสมควร ดังนั้นจึงควรมีพิธีกรที่คอยแจ้งและอธิบายขั้นตอนต่างๆ ให้แก่แขกผู้มีเกียรติทราบ เพื่อที่แขกเหรื่อจะได้ทราบถึงหมายกำหนดการที่แน่ชัด
- การถวายปัจจัย เตรียมปัจจัยถวายให้พระทั้ง 4 รูปตามกำลังทรัพย์
- เตรียมอาหาร ปกติการจัดสวดอภิธรรมควรเตรียมอาหารว่างสำหรับแขกที่มาฟังสวดในทุกๆ คืน
Reference:
https://e-thesis.mcu.ac.th/storage/CfKoDjNtE6Olz4TS6FZfNUYBnwJr1VK61crzJtKS.pdf
https://www.m-culture.go.th/Phatthalung/ewt_dl_link.php?nid=3199
